ارزیابی ریسک، ابزاری قدرتمند برای پیشگیری از بروز حوادث می باشد. صنایع پیشرفت کرده اند، تکنولوژی ها به روز شده اند و به دنبال آن جنس حوادث نیز دستخوش تغییر شده است. لذا اینکه فکر کنیم هنوز می توانیم با تکیه بر استراتژی های قدیمی کنترل حوادث، از بروز خسارت جلوگیری کنیم، بسیار ساده لوحانه خواهد بود.
در گذشته برای بریدن و قطعه قطعه کردن چوب از ضربات تبر استفاده می شد که به علت سادگی کار، ارزیابی ریسک ساده ای هم داشت و در ذهن فرد انجام می شد و یا برای صاف کردن سطح یک فلز از پتک استفاده می کردند. امروز آن ابزار دستی جای خود را به تجهیزات هوشمند اتوماتیک داده اند و به دنبال آن ارزیابی ریسک بروز تر و حرفه ای تری را طلب می کند. حوادث ناشی از زدن ضربه پتک به انگشتان دست، به بریدن و قطع انگشتان تبدیل شده است.
شاید تکرارپذیری حوادث نسبت به گذشته کمتر شده باشد، اما بطور حتم شدت آن ها افزایش یافته است. بنابراین چاره ای نداریم جز اینکه به موازات پیشرفت تکنولوژی، روش های ایمن انجام کارها را نیز به روز کرده و از تکنیک های پیشرفته تر و ابداعی استفاده کنیم.
ارزیابی ریسک، فرآیندی است که بوسیله آن می توان تعادل را میان پیشرفت تکنولوژی و به روز شدن روش های ایمن انجام کارها، برقرار کرده و از پدید آمدن حوادث با شدت بالا جلوگیری بعمل آورد.
ارزیابی ریسک یک فرآیند مدیریتی است. در واقع ارزیابی ریسک فرآیندی است که بطور عام بعنوان ابزاری جهت شناسایی خطرات و کنترل ریسک آن ها در محیط کار و به حداقل رساندن پیامدهای ناشی از رخداد حوادث مرتبط با خطرات، بکار می رود.
این تعریف کوتاه و ساده از ارزیابی ریسک دارای ابعاد گسترده و البته پیچیده ای است. ما به سادگی می توانیم از عبارت “شناسایی خطرات”، ” کنترل خطرات”، “ارزیابی ریسک” و… استفاده کنیم، اما، آیا اجرای آن ها هم به سادگی ادا کردن آن ها است؟!
اگر نگاهی به مراحل ارزیابی ریسک از منظر عام بیاندازیم، خواهیم دید که این فرآیند را عمومأ به مراحل زیر تقسیم کرده اند.
- شناسایی فعالیت ها
- شناسایی خطرات
- محاسبه احتمال و شدت
- تعیین عدد و رتبه ریسک
- پذیرش / عدم پذیرش
- اقدام
- بازنگری
با در نظر گرفتن مراحل فوق، دو نکته برداشت می شود؛
اول اینکه، مراحل ذکر شده علیرغم اینکه بعنوان فرآیند ارزیابی ریسک شناخته می شوند، اما در واقع بیانگر سیستم مدیریت ریسک هستند، نه ارزیابی ریسک.
و دوم، حتی اگر این مراحل را بعنوان مراحل اجرای ارزیابی ریسک در نظر بگیریم، در واقع یک ارزیابی ریسک عمومی ( و نه تخصصی ) انجام داده ایم، که در صورت مقایسه با استاندارد دارای نواقصی می باشد.
ما در این مقاله، فرآیند ارزیابی ریسک را بر اساس استاندارد IEC مورد مطالعه قرار خواهیم داد.
-
ارزیابی ریسک / فرآیند اجرا
یکی از استانداردهایی که فرآیند ارزیابی ریسک را به خوبی بیان کرده است، استاندارد IEC 60300 می باشد. در این استاندارد فرآیند مدیریت ریسک در مجموع به سه مرحله کلی تقسیم می شود، که عبارتند از؛
۱- آنالیز ریسک
۲- ارزشیابی ریسک
۳- کاهش / کنترل ریسک
همچنین این استاندارد مجموع مراحل اول و دوم، یعنی آنالیز ریسک و ارزشیابی ریسک را تحت عنوان ارزیابی ریسک معرفی می کند. بنابراین، اگر برای هر فعالیت فرآیند آنالیز ریسک و ارزشیابی ریسک را انجان بدهیم، در واقع سیستم ارزیابی ریسک را اجرا نموده ایم.
حال برای آشنایی بیشتر با فرآیند ارزیابی ریسک بر اساس استاندارد IEC، به تشریح هر مرحله خواهیم پرداخت.
-
ارزیابی ریسک / مرحله اول : آنالیز ریسک
در اجرای فرآیند ارزیابی ریسک، اولین مرحله آنالیز ریسک است. آنالیز ریسک شامل سه فعالیت می باشد، که عبارتند از؛
۱- تعریف دامنه
۲- شناسایی خطرات
۳- تخمین ریسک
حال، هر یک از فعالیت های سه گانه فوق را به تفصیل مورد بررسی قرار می دهیم.
-
ارزیابی ریسک / آنالیز ریسک / تعریف دامنه : (Scope Definition)
در این مرحله باید مشخص کنیم که فرآیند ارزیابی ریسک و نحوه اجرای آن شامل چه فعالیت هایی می شود و همچنین از لحاظ جغرافیایی تا چه محدوده ای از سازمان / شرکت را شامل می شود. بعنوان مثال؛
سازمانی را در نظر بگیرید که بعلت گستردگی فراوان، در ساختار پرسنلی خود، نیروهای کاری فراوان و از ملیت های مختلف دارد. یا شرکتی را تصور کنید که بواسطه وسعت زیاد جغرافیایی، توسط چند مدیر و سیستم مدیریت مجزا اداره می شود.، بطوریکه مجبور است دستورالعمل های خود را جهت درک بهتر و اجرا شدن توسط مناطق مختلف، بومی سازی کرده و متناسب با هر منطقه تغییر دهد.
اینچنین سازمان هایی می بایست جهت همخوانی های فرهنگی و منطقه ای، از روش های ارزیابی ریسک متفاوت و منطبق با شرایط آن منطقه، استفاده کنند. اما، سازمان ها و شرکت هایی که گستردگی زیادی ندارند، با این معضلات مواجه نبوده و معمولاً از یک دستورالعمل واحد برای ارزیابی ریسک استفاده می کنند.
به این نکته توجه کنید، معمولاً به این شکل است که در سازمان ها و شرکت هایی که در تمام نقاط آن از یک دستوالعمل واحد ( مثلاً ارزیابی ریسک ) استفاده می شود، مرز جغرافیایی سازمان بعنوان دامنه فعالیت در نظر گرفته می شود.
-
ارزیابی ریسک / آنالیز ریسک / شناسایی خطرات : (Hazard Identification)
با در نظر گرفتن متون استاندارد، فرآیند شناسایی خطرات به این ترتیب تعریف می شود؛
” فرآیند تشخیص وجود یک خطر و تعریف مشخصات آن “
فرآیند شناسایی خطرات یکی از مهم ترین فعالیت ها در اجرای ارزیابی ریسک می باشد، چرا که، کوتاهی در اجرای این مرحله و عدم توانایی در شناسایی یک خطر، به منزله وجود پتانسیل یک حادثه و البته حوادث تکرار شونده می باشد.
بنابراین بر خلاف تصور بسیاری از کارشناسان حوزه ایمنی و ارزیابی ریسک، فرآیند شناسایی خطرات به هیچ عنوان ساده نبوده و یک فرآیند کاملاً حرفه ای و تخصصی است که از عهده افرادی بر می آید که به خوبی در این زمینه آموزش دیده باشند.
اما، یک نکته مهم در تعریف شناسایی خطرات،بعنوان هسته مرکزی ارزیابی ریسک، وجود دارد که مربوط به عبارت ” تعریف مشخصات ” است.
تعریف مشخصات یک خطر به چه مفهومی است؟
در تعریف مشخصات یک خطر، می بایست بطور دقیق آن خطر را مورد واکاوی قرار داد و تمام ابعاد و جنبه های آن را در نظر گرفت. برای این کار می توان سؤالاتی طرح کرد و به آن ها پاسخ داد. نمونه ای از اینگونه سؤالات عبارتند از؛
- خطر مورد نظر می تواند چه حوادثی را بوجود بیاورد؟
- در چه فاصله ای از خطر امکان بروز حادثه وجود دارد؟
- خطر مذکور به چه طریقی منجر به حادثه و خسارت می شود؟/
مثال :
فرض کنید شما کارشناس ایمنی شرکت هستید. به شما اطلاع می دهند یکی از کارگران بعلت سقوط در یک کانال جان خود را از دست داد. در این شرایط شما بدون آنکه محل حادثه را دیده باشید، یک ارزیابی ریسک ذهنی انجام می دهید و در برداشت ابتدایی به این نتیجه می رسید که سقوط از ارتفاع و ضرب دیدگی شدید دلیل مرگ بوده است و لذا ارتفاع ( اختلاف ارتفاع ) را بعنوان خطر در نظر می گیرید. سپس به محل حادثه رفته و با صحنه ای مواجه می شوید که با تفکرات و حدسیات شما فاصله زیادی دارد و ارزیابی ریسک ذهنی شما را دگرگون می کند.
مشاهده می کنید که درون کانال آب جمع شده است و یک کابل برق جوشکاری که احتمالاً دارای زدگی هم می باشد، از درون کانال عبور کرده است. با این اوصاف آیا باز هم خطر مربوط به حادثه، ارتفاع است؟! خیر، شما یک ارزیابی ریسک جدید انجام داده و دلیل حادثه را برق گرفتگی و خطر نیز برق ( با استناد به ETBA ) یا کابل بدون عایق ( با استناد به API ) در نظر خواهید گرفت.
در واقع، تعریف مشخصات خطر نیز به همین مفهوم است. یعنی باید یک خطر را واپاشی کرد و تمام جوانب آن را در نظر گرفت و مورد بررسی موشکافانه قرار داد.
-
ارزیابی ریسک / آنالیز ریسک / تخمین ریسک : (Risk Estimation)
تخمین ریسک، در واقع همان مرحله تخصیص دادن اعداد احتمال و شدت به یک حادثه و محاسبه عدد ریسک در فرآیند ارزیابی ریسک، است. در این مرحله، اعضای تیم ارزیابی ریسک طی برگزاری یک جلسه، نسبت به اعداد احتمال و شدت تصمیم گیری می کنند. برای این کار روش های متفاوتی وجود دارد.
اگر سازمان، آمار و ارقام دقیقی از ثبت حوادث و شبه حوادث چند سال اخیر خود داشته باشد، می توان با استفاده از این آمار نسبت به انتخاب اعداد احتمال و شدت به یک اجماع واحد رسید. در غیر این صورت، می توان از تجربیات، آمار حوادث و ارزیابی ریسک صورت گرفته در شرکت های مشابه استفاده نمود و از این طریق یک عدد برای احتمال و یک عدد برای شدت در نظر گرفت.
این مرحله نیز دارای اهمیت خاصی می باشد. چرا که تصمیم گیری های آینده سازمان در رابطه با طرز برخورد با هر نوع فعالیت بر مبنای ارزیابی ریسک انجام شده و عدد ریسک محاسبه شده، متفاوت خواهد بود. پر واضح است که، هر چه عدد ریسک بالاتر باشد، تصمیمات اتخاذ شده برای کاهش آن سختگیرانه تر و پر هزینه تر خواهد بود. بنابراین در تعیین اعداد احتمال و شدت باید دقت کافی به خرج داد.
نکته ای که در مورد مرحله تخمین ریسک باید به آن اشاره کرد این است که، افرادی که در محیط کار دست به کارهای با ریسک بالا می زنند، در این مرحله از فرآیند ارزیابی ریسک دچار مشکل هستند. اجازه بدهید این مطلب را با یک مثال توضیح بدهم؛
یک خیابان پر رفت و آمد را در نظر بگیرید که در آن عابرین پیاده منتظر فرصتی برای عبور از عرض آن هستند. مشاهده می شود تعدادی از این عابرین پیاده تصمیم می گیرند قبل از سبز شدن چراغ عابر پیاده از خیابان عبور کنند، در حالیکه وسایل نقلیه در حال تردد می باشند. از این تعداد عابر پیاده چند نفر از خیابان عبور می کنند و چند نفر نیز از تصمیم خود منصرف شده و سر جای خود می ایستند. این دو گروه، ارزیابی ریسک های متفاوت داشته و در تخمین ریسک با یکدیگر اختلاف داشته اند. این مثال در حقیقت مفهوم تخمین ریسک را به ما می رساند.
-
ارزیابی ریسک / مرحله دوم : ارزشیابی ریسک
دومین مرحله از اجرای ارزیابی ریسک، ارزشیابی ریسک است. ارزشیابی ریسک به دو زیر مجموعه
۱- تصمیم گیری در مورد تحمل پذیری ریسک
۲- تجزیه و تحلیل گزینه ها
تقسیم می شود، که به تشریح آن ها می پردازیم.
-
ارزیابی ریسک / ارزشیابی ریسک / تصمیم گیری در مورد تحمل پذیری ریسک : (Risk Tolerability Decisions)
مرحله بعد، از اجرای فرآیند ارزیابی ریسک تصمیم گیری در مورد نحوه پذیرش ریسک می باشد. بعد از اینکه در مورد فعالیت مورد نظر، ریسک تخمین زده شد، حال نوبت به این تصمیم می رسد که آیا ریسک خطر شناسایی شده را قبول کنیم یا خیر؟ تصمیم گیری در این مورد در اختیار مدیریت می باشد و به همین علت نیز است که فرآیند ارزیابی ریسک را یک فرآیند مدیریتی می دانند. با ذکر یک مثال، به شرح مختصری در مورد نحوه اینگونه تصمیم گیری ها می پردازیم.
فرض کنید یک فعالیت خاص که در شرکت شما انجام می شود را در کمیته ارزیابی ریسک مورد آنالیز قرار داده اید و بعد از اجرای تخمین ریسک به عدد ریسک دوازده رسیده اید و این عدد در محدوده زرد رنگ (ALARP) واقع شده است (توضیح اینکه؛ ماتریس ریسک در فرآیند ارزیابی ریسک شامل ۳ محدوده رنگ سبز، زرد و قرمز است. هر رنگ تعریف خاص خود را دارد که البته تشریح آن ها در دامنه این مقاله نمی گنجد.).
قرار گرفتن عدد ریسک در محدوده زرد رنگ، مثل چراغ زرد راهنمایی، نشانه هشدار است. در واقع این رنگ، در مفاهیم ارزیابی ریسک، بیان می کند که فعالیت بررسی شده از لحاظ ریسک خطر در حد خطرناک قرار ندارد، اما در عین حال شرایط مساعدی نیز برای ادامه کار وجود ندارد. حال شما باید تصمیم بگیرید که چه رویکردی در قبال آن داشته باشید. در این شرایط یکی از راه های موجود برای تصمیم گیری به شرح ذیل می باشد.
برای کم کردن عدد ریسک محاسبه شده در فرآیند ارزیابی ریسک، حتماً راهکارهایی ارائه شده است و معمولاً اجرای اینگونه راهکارها همراه با صرف هزینه در سازمان می باشد. فرض کنید اجرای راهکار ارائه شده برای سازمان شما X تومان هزینه در بر داشته باشد. از طرفی، خطر شناسایی شده پیامدهایی نیز دارد که معمولاً با حوادث و ایجاد خسارت همراه می باشند. حال شما باید بررسی کنید در صورت وقوع آن حادثه خاص چه هزینه ای به سازمان تحمیل می شود. این هزینه ها، هم شامل هزینه های آشکار مثل هزینه درمان، آمبولانس، غرامت، استعلاجی و… هستند و هم شامل هزینه های پنهان شامل اعتبار، زمان از دست رفته، افت قیمت سهام و… می باشند. فرض کنید در طول اجرای ارزیابی ریسک، هزینه های حادثه را محاسبه کرده اید و به مقدار Y تومان رسیده اید. در این مرحله مدیران مقدار عددی X و Y را با هم مقایسه می کنند. اگر مقدار X از مقدار Y بیشتر بود، بدین معنی است که هزینه کاهش خطر بیشتر از هزینه ناشی از پیامد حادثه است و بنابراین در این شرایط، معمولاً مدیران زیر بار اجرای تغییرات و راهکارها نمی روند. اما، اگر مقدار عددی Y بیشتر از X بود، یعنی هزینه تحمیل شده به شرکت در صورت بروز حادثه بیشتر از هزینه اجرای راهکارهای کاهش ریسک خطر می باشد. بنابراین در این شرایط مدیران با اجرای تغییرات و راهکارها موافقت می کنند و فرآیند ارزیابی ریسک شما نیز به خوبی پیش رفته است.
لذا، یکی از هنرهایی که افراد عضو کمیته ارزیابی ریسک می بایست داشته باشند این است که دقت کنند، پیشنهاداتی را مطرح سازند که هم توانایی کاهش مقدار عددی ریسک را داشته باشد و هم از لحاظ هزینه سازمان را با مشکل مواجه نکند.
-
ارزیابی ریسک / ارزشیابی ریسک / تجزیه و تحلیل گزینه ها : (Analysis of Option)
این قسمت از فرآیند ارزیابی ریسک، همان بخشی است که توسط آن، اختلاف کارشناسان HSE با یکدیگر از منظر دانش، تجربه و خلاقیت مشخص می شود. کارشناسانی که دارای دانش کافی بوده و مطابق با متون استاندارد ارزیابی ریسک را اجرا می کنند، از این مرحله بعنوان نقطه قوت خود استفاده می کنند.
تجزیه و تحلیل گزینه ها، در فرآیند ارزیابی ریسک، در واقع مرحله بررسی میان راه های کنترلی پیش روی سازمان است تا بهترین آن ها انتخاب شوند. همچنین در این مرحله راه ها و مسیرهای جایگزین نیز مشخص می شوند. باید دقت شود که، اظهار نظر در این بخش از فرآیند ارزیابی ریسک حتماً می بایست با استناد به متون استاندارد صورت پذیرد و اظهار نظرهای شخصی و مبتنی بر تجربه در این مرحله جایگاهی ندارد. به همین علت این مرحله از فرآیند ارزیابی ریسک از اهمیت ویژه ای برخوردار است. برای درک بهتر این موضوع یک مثال می زنیم؛
فرض کنید در شرکت شما یک مخزن تحت فشار وجود دارد. بر اساس استاندارد ASME، تمامی تجهیزات تحت فشار، فارغ از اندازه و میزان فشار، باید به دستگاه های تخلیه فشار مجهز باشند. بنابراین شما می بایست در فرآیند ارزیابی ریسک صورت گرفته، برای این مخزن دستگاه هایی جهت تخلیه فشار پیش بینی کرده باشید. حال شما با گزینه های متعددی برای کنترل فشار روبرو هستید. استفاده از شیرهای تخلیه فشار، تجهیزات ابزار دقیقی، ونت ها و… از آن جمله هستند.
فرض می کنیم، با توجه به سطح ریسک بدست آمده از ارزیابی ریسک، شما پیشنهاد می کنید از تجهیزات ابزاردقیقی معمولی (BPCS) برای تخلیه فشار استفاده شود و همکار شما هم پیشنهاد استفاده از شیرهای تخلیه فشار را می دهد. در این شرایط باید الزام و نحوه استفاده از هر پیشنهاد را مطابق با بندهای استاندارد بررسی کرد، چرا که احتمال این وجود دارد که استاندارد، شما را از یکی از آن پیشنهادات منع کرده باشد. به این کار “تجزیه و تحلیل گزینه ها” می گویند.
تا اینجای کار و بعد از انجام “آنالیز ریسک” و “ارزشیابی ریسک”، فرآیند “ارزیابی ریسک” کامل شده است. در مرحله بعد و با اجرای فرآیند “کنترل / کاهش ریسک”، چرخه مدیریت ریسک کامل می شود. یادآور می شویم که مرحله کنترل/کاهش ریسک، شامل ۳ زیرمجموعه تصمیم گیری، اجراء و پایش می باشد، که از توضیح آن ها در این مقاله خودداری می کنیم.
در این قسمت یک نمونه فعالیت را انتخاب کرده و برای آن فرآیند ارزیابی ریسک را اجرا می کنیم.
فرض کنید تصمیم داریم فعالیت “کارگاه نوسازی” پالایشگاه A را مورد ارزیابی ریسک قرار دهیم. برای اینکه بتوانیم در مورد این کارگاه فرآیند ارزیابی ریسک را به اجرا در بیاوریم، در ابتدا باید لیست مشاغل و فعالیت های این کارگاه را استخراج کنیم. در کارگاه نوسازی مشاغل و فعالیت های مختلفی وجود دارد، که از آن جمله می توان به؛ جوشکاری، برشکاری، آهنگری، لوله کشی، داربست بندی، رانندگی و… اشاره نمود.
ما در اینجا و برای سهولت و درک بهتر موضوع، یک فعالیت را انتخاب کرده و فرآیند ارزیابی ریسک را برای آن فعالیت خاص اجرا می کنیم. شغلی که ما تصمیم داریم مورد بررسی قرار دهیم “جوشکار” و فعالیت جوشکاری می باشد.
می دانیم که برای انجام ارزیابی ریسک، باید دو مرحله “آنالیز ریسک” و “ارزشیابی ریسک” را انجام دهیم. لازم به ذکر است، در بخش های گذشته مراحل اجرای آنالیز ریسک و ارزشیابی ریسک را توضیح دادیم. بنابراین به همان ترتیب ذکر شده عمل می کنیم.
ارزیابی ریسک / مثال / قدم اول :
اولین قدم در اجرای فرآیند ارزیابی ریسک، تعریف دامنه می باشد. با توجه به اینکه فعالیت جوشکاری در تمام سطح پالایشگاه A انجام می شود، ما نیز دامنه بررسی را مرزهای فیزیکی پالایشگاه در نظر می گیریم.
ارزیابی ریسک / مثال / قدم دوم :
دومین قدم در اجرای ارزیابی ریسک، شناسایی خطرات است. بنابراین در این بخش می بایست لیست خطرات مرتبط با کار جوشکاری را تهیه نماییم. با توجه به اینکه کار جوشکاری در تمام نقاط از جمله واحدهای عملیاتی، کارگاه ها، اتاق ها، انبارها، خیابان ها و… انجام می شود، دارای خطرات مستقیم و غیرمستقیم می باشد. لیست برخی از خطرات محتمل به شرح ذیل است؛
- برق گرفتگی
- برق زدگی چشم
- سقوط از ارتفاع
- آتش سوزی و انفجار
- آسیب ریوی ناشی از فیوم های جوشکاری
- خفگی ناشی از عدم وجود اکسیژن در فضاهای بسته
- آسیب اسکلتی – عضلانی ناشی از پوسچر نامناسب حین انجام کار
- آسیب به تجهیزات الکتریکی بعلت پاشش جرقه های جوشکاری
- سوختگی سطح پوست جوشکار توسط جرقه های جوشکاری
- برخورد تجهیزات باربرداری با جوشکار
- آسیب به اعضای بدن جوشکار بواسطه سقوط قطعه کار
- تصادف با وسایل نقلیه
- و…
نکته ۱ :
توجه داشته باشید، هر چه خطرات شناسایی شده در فرآیند ارزیابی ریسک بیشتر باشند، دقت و بازدهی کار افزایش خواهد یافت.
نکته ۲ :
دقت کنید که برای هر خطر باید مشخصات آن را نیز تعریف کرد (در این مورد در بخش های قبلی صحبت شده است). بعنوان مثال باید تشریح کنید که چگونه سقوط از ارتفاع می تواند یکی از پیامدهای جوشکاری باشد. یا اینکه خطر برق از چه راه هایی منجر به آسیب در فرآیند جوشکاری می شود. سپس به ارزیابی ریسک آن خطرات پرداخته شود.
ارزیابی ریسک / مثال / قدم سوم :
سومین قدم از اجرای فرآیند ارزیابی ریسک، تخمین ریسک است. در این مرحله باید به تمام خطراتی که در هنگام ارزیابی ریسک شناسایی کردیم، عدد احتمال و شدت را تخصیص بدهیم. بعنوان نمونه، ما خطر برق و پیامد آن، برق گرفتگی (شوک الکتریکی) را در نظر می گیریم. فرض کنید با توجه به حجم کار جوشکاری در صنعتی مثل نفت و گاز، در هر ماه یکبار این اتفاق می افتد و معمولا بعد از ایجاد شوک الکتریکی، تا چند ساعت کارگر قادر به انجام کار نخواهد بود. با مراجعه به جداول احتمال و شدت سازمان، در دستورالعمل ارزیابی ریسک، متوجه می شویم که برای این شرایط عدد احتمال ۵ و عدد شدت را ۳ در نظر گرفته شده است. حال با ضرب این دو عدد در یکدیگر عدد ریسک بدت می آید که برابر با ۱۵ می باشد.
ارزیابی ریسک / مثال / قدم چهارم :
چهارمین قدم در اجرای فرآیند ارزیابی ریسک، تصمیم گیری در رابطه با میزان تحمل پذیری ریسک خواهد بود. ما عدد ریسک برق گرفتگی در کار جوشکاری را در مرحله قبل، ۱۵ محاسبه کردیم. حال این عدد را با نمودار ماتریس ریسک سازمان مقایسه می کنیم. مشاهده می کنیم که این عدد در محدوده قرمز رنگ قرار گرفته است.
مفهوم رنگ قرمز در ماتریس ریسک این است که، ریسک محاسبه شده قابل تحمل نبوده و فعالیت باید فوراً متوقف شود و نسبت به رفع خطر اقدام گردد. بنابراین، اداره ایمنی پالایشگاه A نباید در این شرایط مجوز انجام کار را صادر نماید و تا زمانی که تمام ایرادات رفع نگردد، می بایست فعالیت به حالت تعلیق در بیاید.
ارزیابی ریسک / مثال / قدم پنجم :
پنجمین و آخرین قدم در اجرای فرآیند ارزیابی ریسک، تجزیه و تحلیل گزینه ها می باشد حال که فعالیت جوشکاری متوقف شده است، باید راهکارهای موجود برای رفع نواقص را مورد بررسی قرار داد. فرض کنید یکی از دلایل برق گرفتگی در حین اجرای ارزیابی ریسک، وجود زدگی در کابل جوشکاری عنوان شده است. برای رفع این مشکل پیشنهاد می شود که نسبت به تعویض کابل و استفاده از یک کابل تازه اقدام گردد. اما، انبار پالایشگاه اعلام می کند که کابل جدیدی وجود ندارد که در اختیار کارگاه نوسازی قرار بدهد و می بایست برای خرید کابل اقدام شود. در این شرایط شما، بعلت فرس ماژور بودن کار نمی توانید منتظر خرید کابل جدید بمانید. بنابراین پیشنهاد می کنید که تا زمان خرید کابل جدید، محل زدگی توسط چسب برق عایق شود تا ریسک برق گرفتگی کاهش یابد و در عین حال فعالیت جوشکاری نیز متوقف نشود. شما با این پیشنهاد در واقع مرحله تجزیه و تحلیل گزینه ها در فرآیند اریابی ریسک را انجام داده اید. به خاطر داشته باشید، هر چقدر فعالیت مورد بررسی پیچیده تر باشد، اجرای این مرحله نیز حساس تر شده و نیاز به تخصص و دقت بیشتر دارد. اهمیت این مرحله در فرآیندهای شیمیایی واحدهای پالایشگاهی و پتروشیمی کاملاً محسوس می باشد.
-
ارزیابی ریسک / جمع بندی :
با اجرای مراحل ذکر شده، شما برای فعالیت جوشکاری، فرآیند ارزیابی ریسک را انجام داده اید. اما همیشه اجرای فرآیند ارزیابی ریسک به این سادگی نخواهد بود. چرا که اولاً، فعالیت های صنعتی، مخصوصاً فرآیندهای شیمیایی، پیچیدگی های خاص خود را دارند و ثانیاً، ما در اینجا تنها به ذکر یک نمونه فعالیت ( جوشکاری ) پرداخته ایم، در حالیکه در واقعیت باید برای تمام فعالیت ها ارزیابی ریسک انجام شود.
به همین علت از تکنیک های متفاوتی در اجرای فرآیند ارزیابی ریسک استفاده می شود، که از آن جمله می توان به روش های؛ JHA, JSA, PHA, FMEA, HAZOP, What-If,… اشاره کرد.
هر کدام از این روش ها دارای روش اجرایی خاص خود بوده و در مراحل خاصی از چرخه عمر یک فرآیند قابل اجرا هستند. بعنوان مثال، روش PHA اگر در مراحل ابتدایی پروژه یعنی زمان طراحی و ساخت اجرا شود، کارایی بیشتری خواهد داشت.
ما در این نوشته سعی کردیم فرآیند ارزیابی ریسک را مطابق با متن استاندارد تشریح کنیم. باز هم تأکید می شود، اگر فرآیند ارزیابی ریسک به شکلی صحیح و مطابق با الزامات استاندارد اجرا شود، شاهد کاهش چشمگیری در نرخ بروز حوادث در سازمان ها خواهیم بود.
همانطور که می دانید، در نگاه عمومی سه نوع از ارزیابی ریسک مطرح می باشد؛
- ارزیابی ریسک کیفی
- ارزیابی ریسک کمی
- ارزیابی ریسک نیمه کمی
بطور خلاصه، در ارزیابی ریسک کیفی، خطرات و پیامد آن ها بطور کیفی مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. در این نوع ارزیابی ریسک از اعداد و ارقام، به معنای واقعی، استفاده نمی شود. یادگیری و استفاده از این روش ارزیابی آسان بوده ولی نتایج حاصل از اجرای آن دقیق نیست.
اما در ارزیابی ریسک کمی، بر خلاف ارزیابی ریسک کیفی از اعداد و ارقام و فرمول های ریاضی استفاده می شود. همینطور برای مدلسازی پیامد خطرات از نرم افزارهایی چون PHAST و ALOHA استفاده می کنند. اجرای ارزیابی ریسک کمی بدلیل نیاز به آمار و اطلاعات بسیار دقیق از پیامدهای هر خطر، کاری دشوار است ولی در عین حال دارای بازدهی بالایی می باشد.
با توجه به توضیحات داده شده، در صنایع معمولاً از ارزیابی ریسک نیمه کمی استفاده می کنند، که هم تا حدودی دارای خصوصیات ارزیابی ریسک کیفی (اجرای آسان) و هم ارزیابی ریسک کمی (دقت بالا) باشد. در این نوع از ارزیابی ریسک از ابزاری تحت عنوان “ماتریس ریسک” استفاده می شود.
همانطور که اشاره کردیم، در ارزیابی ریسک نیمه کمی از ابزاری تحت عنوان ماتریس ریسک استفاده می شود. ماتریس ریسک دارای انواع مختلفی است که معمول ترین آن یک ماتریس دو وجهی و ۵*۵ است. در ماتریس ریسک یک وجه بیانگر احتمال رخداد حادثه و وجه دیگر نشان دهنده شدت پیامد حادثه است، که هر کدام از متغیرهای احتمال و شدت، دارای جدول مخصوص به خود می باشند.
ماتریس ریسک از سه رنگ سبز، زرد و قرمز تشکیل شده است که هر رنگ مفهومی منحصر به فرد دارد. رنگ سبز به این معنی است که، ریسک فعالیت محاسبه شده از لحاظ ایمنی قابل قبول بوده و شرایط ایمن برای اجرای کار وجود دارد. رنگ قرمز، بر خلاف رنگ سبز، به این مفهوم است که ریسک فعالیتی که محاسبه شده غیر قابل قبول بوده و فعالیت مورد نظر از حداقل های ایمنی نیز برخوردار نیست. بنابراین، کار فوراً باید متوقف شود و شرایط ناایمن اصلاح گردد و سپس کار را از سر گرفت. اما رنگ زرد در ماتریس ریسک به معنا و مفهوم هشدار است و با اصطلاح ALARP (As Low As Reasonably Practicable) شناخته می شود. مفهوم رنگ زرد این است که فعالیت مورد نظر دارای پایین ترین سطح ایمنی موجود است و در واقع از نقطه نظر ایمنی در محدوده هشدار قرار دارد. اما رفتاری که با فعالیت های در محدوده زرد رنگ باید انجام دهیم، چیست؟
در این حالت، اولویت اول با متوقف کردن فعالیت است. یعنی بهتر است کار متوقف شود و شرایط ناایمن اصلاح گردد و بعد از آن ادامه کار انجام شود. اما اگر متوقف کردن فعالیت ممکن نبود (مثلاً بدلیل کمبود شدید زمان، ضرر مالی بسیار زیاد و…) می توانیم در حین برطرف کردن شرایط ناایمن کار رو هم با احتیاط کامل و رعایت یک سری از اقدامات کنترلی موقتی ادامه دهیم.
لازم به ذکر است، نحوه محاسبه اعداد احتمال و شدت، در مقالات گذشته شرح داده شده است.
منبع : شرکت مهندسی و مشاوره “پدیده پروژه های پیشرو سام”
نویسنده: محمدرضا کرم زاده
در نوشته های بعدی تکنیک های مختلف در ارزیابی ریسک را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
مرجع : شرکت مهندسی و مشاوره ۳P-SAM
نویسنده : محمدرضا کرم زاده
ارتباط تلگرامی با نویسنده : MRKPs@
|
امتیاز مطلب : 0
|
تعداد امتیازدهندگان : 0
|
مجموع امتیاز : 0
عضو شوید
عضویت سریع
آمار مطالب
آمار بازدید
